छानबिन प्रतिवेदन कागजमै सीमित

सौर्य दैनिक

काठमाडौं, ३२ साउन । नेपालमा हरेकजसो हवाई दुर्घटनापछि छानबिन आयोग गठन हुने गर्छ र आयोगले सम्बन्धित निकायलाई विभिन्न सुरक्षा सुझाव पनि दिन्छ । तर, हवाई दुर्घटना कम हुनुको साटो बढिरहेको छ । अध्ययन प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएका सुरक्षासम्बन्धी सुझावलाई सम्बन्धित निकायले बेवास्ता गर्दा दुर्घटना नरोकिएको विज्ञ बताउँछन् ।

जोमसोममा दुर्घटनाग्रस्त अग्नि एयरको जहाज । 

हवाई दुर्घटना प्रतिवेदनको कार्यान्वयन अवस्थाबारे अध्ययन गर्न गठित समितिको प्रतिवेदनअनुसार नेपाली आकाशमा प्रतिएक लाख घन्टा उडानमा दुईदेखि तीनवटासम्म दुर्घटना भएको पाइएको छ । प्रतिवेदनअनुसार नेपाली आकाशमा हुने दुर्घटना कहिले घट्ने र कहिले ह्वात्तै बढ्ने प्रवृत्ति देखिएको छ । सुरक्षासम्बन्धी विषयलाई प्राथमिकतामा नराख्दा दुर्घटना हुनेगरेको प्रतिवेदनको ठहर छ । सिंगल इञ्जिनयुक्त साना जहाजका कारण पनि दुर्घटना बढेको भन्दै प्रतिवेदनले यस्ता जहाज दर्तामा रोक लगाउन सुझाव दिएको छ । छानबिन आयोगको सुरक्षा सुझाव बेवास्ता गर्ने निकायमध्ये पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय सबैभन्दा अगाडि देखिएको छ । मन्त्रालयले ३५ प्रतिशत सुझाव मात्र पालना गर्ने गरेको पाइएको छ । नागरिक उड्डयन प्राधिकरण र हवाई कम्पनीले भने ७० प्रतिशत सुझावको कार्यान्वयन गर्ने गरेको प्रतिवेदनले उल्लेख गरेको छ । जाँचबुझ आयोगले दिने सुझावको पूर्णपालना हुनसके जहाज दुर्घटनामा कमी आउने प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

हालसम्म विभिन्न छानबिन आयोगले मन्त्रालय, नागरिक उड्डयन प्राधिकरण र सम्बन्धित जहाज कम्पनीलाई तीन सय ७२ सुझाव दिएका छन् । प्राधिकरणले पाएका सुझावमध्ये ७० प्रतिशत, मन्त्रालयले ५५ प्रतिशत र जहाज कम्पनीले ६५ प्रतिशत सुझाव कार्यान्वयन गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । ३० प्रतिशत सुझाव आंशिक कार्यान्वयन भएको देखिएको छ । सुझाव कार्यान्वयन हुँदा कसरी त्यस्तै प्रकृतिका घटना भए भन्नेबारे भने प्रतिवेदन मौन छ ।

समितिको प्रतिवेदनअनुसार उपयुक्त नीति नियमको अभावमा मन्त्रालयले जहाज कम्पनीलाई सही निर्देशन दिनसकेको छैन । ‘सुझावहरू नीतिमा समावेश गरी समयसापेक्ष संशोधनका लागि दिइन्छ तर त्यसको सम्बोधन भने हुँदैन ।’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ । हालसम्मका सबैजसो अध्ययन प्रतिवेदनले प्राविधिक त्रुटि, पाइलटको गलत निर्णय तथा खराब मौसमलाई जहाज दुर्घटनाको मुख्य कारकका रूपमा देखाएका छन् । हवाई सुरक्षा सुनिश्चित गर्न विगतका दुर्घटनाबारे गठित जाँचबुझ आयोगका प्रतिवेदन कार्यान्वयन गर्न सरकारले गत वर्ष बेग्लै कार्यदल गठन गरेको थियो । नागरिक उड्डयन प्राधिकरणका पूर्वमहानिर्देशक मेदिनीप्रसाद शर्माको संयोजकत्वमा गठित पाँच सदस्यीय कार्यदलमा प्राधिकरणका उपमहानिर्देशक (हाल महानिर्देशक) त्रिरत्न मानन्धर, पर्यटन मन्त्रालयका उपसचिव (हाल अवकाशप्राप्त) प्रभा वैद्य, नेपाल वायुसेवा निगमका निर्देशक दिगम्बर राजभण्डारी र सेनानीस्तरका पाइलट सदस्य थिए ।

हवाई सुरक्षा हेर्न प्राधिकरणअन्तर्गत हवाई उड्डयन सुरक्षा विभाग छ । यसले हरेक वर्ष वायुसेवा कम्पनीको सुरक्षा अडिट गर्छ । तोकिएको मापदण्डअनुसार सुरक्षा सतर्कता अपनाउने गरेको र कम्पनीले तालिकाअनुसार नियमित रूपमा जहाजको पार्टपुर्जा फेर्ने र मर्मत गर्ने काम गरेको विभागको दाबी छ ।

सन् १९५० को दशकदेखि नै जहाज दुर्घटनापछि प्रत्येकपटक छानबिन आयोग बनेका छन् तर पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयसँग भने केही मात्र प्रतिवेदन छन् । सन् १९५७ देखि हालसम्म नेपालमा ७० वटा हवाई दुर्घटना भएको र साढे ६ सयभन्दा बढीको मृत्यु भइसकेको तथ्यांक छ । पछिल्लोपटक गत जेठमा अग्नि एयरको डोर्नियर जहाज मुस्ताङको जोमसोम विमानस्थलनजिक दुर्घटना भएको थियो ।

नेपाली आकाशमा ट्विनअटर, डोर्नियर, एभ्रो, एटिआर, बोइङ, एयरबस र पछिल्लो समयमा निर्माण भएको उच्चस्तरको प्रविधि र सम्भाव्य जोखिम न्यूनीकरणका लागि यान्त्रिक सूचक भएको बिचक्राफ्ट र जेटस्टिम जहाज एवं प्राय: सबै प्रकारका हेलिकोप्टर दुर्घटना भइसकेका छन् ।

पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयका सचिव यज्ञप्रसाद गौतम हवाई सुरक्षा मन्त्रालयको प्राथमिकतामा रहने बताउँछन् । ‘सडक दुर्घटना तीव्र रूपमा बढिरहेकाले हवाई यातायातमा आकर्षण बढेको छ । यसलाई सुरक्षित, नियमित र विश्वसनीय बनाउन चुनौतीपूर्ण छ,’ गौतमले भने । सेवा प्रदायकले सुरक्षामापदण्ड पूरा गरे/नगरेको बारे कडाइका साथ अनुगमन गरिने उनले बताए ।

खराब मौसम र कमजोर प्राविधिक अवस्थाका बीचमा पनि चालक र वायुसेवा सञ्चालकले जहाज उडान गराउने गरेको दुर्घटनापछिका प्राय: सबै प्रतिवेदनमा उल्लेख हुने गरेको छ । तर वायुसेवा सञ्चालक संघ नेपाल (आओन) का प्रवक्ता सागर आचार्यले भने सबै वायुसेवा कम्पनीले आफ्ना पाइलटलाई मौसमको अवस्था हेरीकन निर्णय लिन स्वतन्त्र छाडेको बताए । कम्पनीले पाइलटलाई कुनै दबाब दिने नगरेको उनले दाबी गरे । ‘नेपाली कम्पनीले अन्तर्राष्ट्रियस्तरको हवाई सुरक्षा मापदण्ड कायम गरेका छन्,’ उनले भने । छानबिन आयोगले दिएका सुझाव कम्पनीले पालना गर्नैपर्ने भन्दै उनले यसो नभए प्राधिकरणले कारबाही गर्नसक्ने बताए । हरेक वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक उड्डयन संगठन (आइकाओ) ले नेपालको हवाई सुरक्षा कमजोर रहेको प्रतिवेदन सार्वजनिक गर्दै आएको छ । विश्वमै हवाई सुरक्षा कमजोर भएका मुलुकको सूचीमा नेपाल छ । आइकाओले उड्डयन नियमको कार्यान्वयन, उड्डयन सुरक्षामा भइरहेको काम, सुरक्षा निगरानी, प्राविधिक जनशक्तिको योग्यता र तालिम, हवाई सेवाप्रदायकलाई दिनुपर्ने निर्देशन, उड्डयन इजाजतपत्र प्रदान गर्दा अपनाउने विधि, अनुगमन र उड्डयन सुरक्षाको प्रतिबद्धताजस्ता बँुदालाई आधार बनाएर मूल्यांकन गर्छ ।

                           पछिल्ला ठूला हवाई दुर्घटना

                  ०६९ जेठ, अग्नि एयर मुस्ताङको जोमसोममा १५ को मृत्यु

                  ०६८ असोज, बुद्ध एयर ललितपुरमा १९ को मृत्यु

                  ०६७ मंसिर, तारा एयर ओखलढुंगामा २२ को मृत्यु

                  ०६७ भदौ, अग्नि एयर  मकवानपुरको शिखरपुरमा १४ को मृत्यु