कमजोर हुदै पर्यटनका आधारस्तम्भ

गत असार १५ गते मन्त्रिपरिषद्को वैठकले नेपाल वायुसेवा निगमको कार्यकारी अध्यक्षमा मनरुप शाहि नेप्च्युन लाइ नियुक्त गरेपछि निगमका उच्च अधिकारीहरुले आश्चर्य व्यक्त गरे । अधिकांश कर्मचारीले सुगतरत्न कंसाकारको पुनर्वहाली हुने अपेक्षा गरेका थिए । उनले जहाज खरिदका लागी शुरु गरेको प्रयासबाट प्रभावित भएका कर्मचारी उनी पुन आए जहाज आउछ भन्नेमा विश्वस्त थिए । तर पर्यटन मन्त्री खड्गबहादुर विश्वकर्माले आफ्नै जिल्लाका पार्टी कार्यकर्ता शाहि लाइ अध्यक्षमा नियुक्त गराए ।
निगममा झन्डै दुई वर्È अगाडी देखि चर्किएको कार्यकारी विवाद अन्त्य भए पनि नया नियुक्ति आलोचना मुक्त हुन सकेन । हवाइ क्षेत्र भन्दा बाहिरको व्यक्तिलाइ निगममा लैजान मन्त्रीलाइ पनि ठूलै कसरत गर्नुपर्यो । मन्त्रिपरिषद्मा प्रस्ताव लगेको दुइ सातापछि मात्र उनले सबैलाइ ‘कन्भिन्स’ गर्न सके । विभिन्न आइएनजिओ चलाएका र पछि समाज कल्याण परिषद्को कोषाध्यष भएका शाहिसंग हवाइ क्षेत्रकोे ज्ञान छैन । निगममा आङ्खना मान्छे पठाएर कार्यकारी विवाद अन्त्य गर्नेभन्दा प्रतिस्पर्धामा नेतृत्व छनौट गराएर पूरै कार्यकाल काम गर्न दिने अवस्थाको सिर्जना गर्न सक्ने हो भने मात्र समस्याको एउटा पाटोको समाधान हुन्छ ।
सरकारको राष्टिय अभियान पर्यटन बर्ष आधा भन्दा बढि वितिसकेको छ तर वितेका ६ महिनामा हवाइ मार्गबाट आउने पर्यटकको संख्या लक्ष्य भन्दा निकै कम छ । हवाइ मार्गबाट पर्याप्त मात्रामा पर्यटक भित्रिन नसक्नुको मुख्य कारण राष्टिय ध्वजावाहक निगमको दुरावस्थालाइ मान्नेहरु धेरै छन् ।
राष्टिय ध्वजाबाहक निगम र नेपाल पर्यटन बोर्ड नेपाली पर्यटनका आधार स्तम्भ हुन् । विविध काराणले दुवै संस्था धराशायी हुने क्रममा छन् । राष्टिय ध्वजाबाहकको पहुच यूरोप अमेरिका सम्म हुदा पर्यटक बढि आएको तथ्याक हामीसंग छ । निगम वेलायत, जर्मनी तथा फ्रान्ससम्म पुग्दा ४० हजार भन्दा बढि पर्यटक आउने गरेकोमा यो संख्या अहिले आधा घटेको छ ।
मन्त्री भएदेखि नै पर्यटन र हवाइ क्षेत्रको गम्भिर अध्ययन गरिरहेको छु भनेर दोहोर्याइरहने विश्वकर्माले पर्यटन क्षेत्रको एउटा स्तम्भ निगम सुधार्ने प्रयासमा रहेको बताए पनि कुनै ठोस उपलब्धि हासिल हुन सकेको छैन । हवाइ क्षेत्रमा र्याडिकल रिफर्मको कुरा गरिरहने मन्त्री विश्वकर्मा निगममा नया रक्तसञ्चार भएको दावी गर्छन् तर त्यो अनुभूति स्वयं कर्मचारीले पनि गर्न सकेका छैनन् ।
पर्यटनमन्त्री भएको १ सय दिनपछि भदौसम्ममा नया“ जहाज किन्ने, निगम सञ्चालक समिति भंग गरी नया“ समिति बनाउने र पर्यटन वर्È सफल बनाउन थप पर्यटक भित्र्याउने वातावरण्ँ निर्माण्ँ गर्ने बताएका मन्त्रीले अहिलेसम्म यो दिशामा कुनै काम गर्न सकेका छ्रन । विमान किन्ने विधि र प्रक्रिया नै नवुिझ हचुवाको भरमा बोेलेका भए पनि मन्त्रीको कुराले निगम कर्मचारी भने निकै उत्साहित थिए ।
जहाज खरिदका लागी आर्थिक स्रोत महत्वपूर्ण हुन्छ । सरकार जमानी बसेर जहाज खरिद गर्ने पुरानो योजना सफल हुन सकेन । यसका निश्चित कारण छन् । सरकारले चालु आर्थिक बर्षको बजेटमा निगमका लागी जहाज खरिद गर्न सरकार जमानी बस्ने व्यवस्था गरेको छ । पैसा आफैंस“ग भए निगमले आफैं जहाज खरिद गरिसक्ने थियो भन्ने मन्त्रीले बुझ्नुपर्ने हुन्छ । निगम जस्तै अर्को सार्वजनिक संस्थान नेपाल टेलिकम वर्Èमा आधा दर्जन जहाज किन्न पुग्ने पैसाको आफैं टेन्डर आह्वान गर्छ । यसको अर्थ टेलिकमस“ग मनग्य आम्दानी छ । नया“ योजना कार्यान्वयनका लागि सरकारस“ग पैसा माग्नु पर्दैन ।
राजनिति पर्यटनको अर्को आधार स्तम्भ नेपाल पर्यटन बोर्डमा पनि प्रवेश गरिसकेको छ । पर्यटन प्रवद्र्धनका लागी तत्कालिन पर्यटन विभाग विगठन गरेर गठन गरिएको बोर्ड मन्त्री तथा राजनितिक नेताको चलखेलको केन्द्र बन्न थालिसकेको छ । सार्वजनिक निजी साझेदारकिो राम्रो नमुनाको रुपमा स्थापना भएको बोर्ड भित्र प्रवेश गरेको राजनितिको एउटा उदाहरण हो पर्यटन बर्ष कार्यक्रम कार्यान्वयन समितिको सदस्य सचिवमा भएको परिवर्तन । पछिल्ला ३ महिनामा मात्र मन्त्री विश्वकर्माले दुइ पटक सदस्य सचिव परिवर्तन गरिसकेका छन् ।
आफू मन्त्री भएपछि उनले शुरु देखि नै सदस्य सचिव रहेका बोर्डका वरिष्ठ निर्देशक सुवास निरौलालाइ हटाएर निर्देशक आदित्य बराललाइ सदस्य सचिव बनाए । स्वर्गिय गिरिजाप्रसाद कोइराला प्रधानमनत्री हुदा उनका विदेश मामिला सल्लाहकार बनेका बराललाइ माओवादी मन्त्रीले सदस्य सचिव बनाएकोमा धेरैले आश्चर्य पनि प्रकट गरे । बरालले सदस्य सचिव नियुक्त हुने वित्तिकै ६ महिना पुरा नहुदै पर्यटन बर्षको समिक्षा गरेर सन्तोषजनक काम भएको बताएका थिए तर त्यसको अर्को महिना नै उनले स्वास्थ्यको कारण देखाउदै राजिनामा दिए । कारण स्वास्थ्य भनिए पनि उनले राजनितक दवाव थेग्न नसकेर राजिनामा गरेको स्पष्ट छ ।
मन्त्री विश्वकर्माले आफ्नो विवेकमा भन्दा पनि सल्लाहकारहरुको भरमा नियुक्ति गर्ने गरेको बताइन्छ । उनलाइ सल्लाह दिनेमा व्यक्तिगत सहयोगी, मन्त्रालयका केहि कर्मचारी देखि लिएर पर्यटन बोर्डका सदस्य गणेश सिम्खडा र बोर्डकै म्यानेजरसम्म छन् ।
उता ३ महिना पछि रिक्त हुने बोर्डको कार्यकारी अधिकृतका लागी पनि अप्रत्यक्ष रुपमा दौडधुप शुरु भइसकेको छ । प्रतिस्पर्धाबाट हुने कार्यकारी नियुक्ति निष्पक्ष हुने भनिए पनि यसमा राजनितीक प्रभाव हावी हुने निश्चित भइसकेको छ । बोर्डलाइ अन्य सार्वजनिक तथा निजी संघसंस्था भन्दा भिन्न रुपमा लिने गरिए पनि त्यो व्यवहारमा छैन ।
पर्यटनको विस्तारका लागी निजी क्षेत्रले व्यापार गरेर मात्र पुग्दैन । होटल र टाभल एजेन्सी खोलेर मात्र हुदैन । राष्टिय ध्वजाबाहक तथा पर्यटन प्रवद्र्धन गर्ने निकाय सबल हुनुपर्छ । १ अर्ब ५५ करोड भन्दा बढि नोक्सानी व्यहोरिरहेको राष्टिय ध्वजाबाहकले कसरी पर्यटन प्रवद्र्धन गर्नसक्छ ? स्थापना भएको १२ बर्ष वितिसक्दा पनि पर्यटन बोर्ड पर्यटकको मुख्य उद्गमस्थल अर्थात् कन्जुमर मार्केटसम्म पुग्न सकेको छैन । नेपाललाइ १५ बर्ष भित्र विश्वको उत्कृष्ट गन्तव्यको रुपमा स्थापित गर्ने लक्ष्य सहित सरकारले पर्यटन बर्ष अभियानलाइ निरन्तरता दिने घोषणा गरेको छ तर पर्यटन विकासका आधार स्तम्भहरु सबल नभए सम्म यस्तो घोषणाको कुनै अर्थ रहदैन ।